Polityka gromadzenia zbiorów

POLITYKA GROMADZENIA ZBIORÓW MUZEUM SZTUKI NOWOCZESNEJ W WARSZAWIE

SPIS TREŚCI
1. Cele i założenia wprowadzanej polityki
2. Gromadzenie zbiorów w świetle misji oraz zapisów statutowych MSN
3. Historia i profil zbiorów MSN
4. Strategia rozwoju zbiorów MSN na lata 2025–2030
5. Kryteria przyjmowania obiektów do zbiorów MSN
6. Składanie ofert do Muzeum
7. Komisja Rozwoju Zbiorów
8. Deakcesja

1. CELE I ZAŁOŻENIA WPROWADZANEJ POLITYKI

Celem wprowadzanej polityki jest sformułowanie misji gromadzenia zbiorów oraz ustalenie metod doboru oraz transparentnych zasad przyjmowania obiektów do kolekcji i zasobów archiwalnych Muzeum Sztuki Nowoczesnej  w Warszawie. Gromadzenie zbiorów w Muzeum odbywa się w sposób etyczny i zgodny z obowiązującymi przepisami prawa, standardami muzealniczymi. W szczególności:

• Ustawą z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U. z 2018 r. poz. 720 i 1669), zwaną dalej „ustawą o muzeach”;
• Ustawą z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (Dz. U. z 2017 r. poz. 862, z 2018 r. poz. 152, I I 05 i 1608), zwaną dalej ,,ustawą o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej";
• Ustawą z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2017 r. poz. 2187, z 2018 r. poz. JO, 1595 i 1669);
• Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2017 r. poz. 2077, z 2018 r. poz. 62, 1000, 1366, 1669 i 1693), zwanej dalej „ustawą o finansach publicznych";
• Statutem Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie (Uchwała nr XII/473/2024 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z 28 listopada 2024 r.)
• Kodeksem etyki ICOM (The International Council of Museums – Międzynarodowa Rada Muzeów jest najważniejszą międzynarodową organizacją zrzeszającą muzea i muzealników)
• Wytycznym CIMAM (International Committee for Museums and Collections of Modern Art  – organizacja stowarzyszona z ICOM, zrzeszająca instytucje i ekspertów w dziedzinie muzeów sztuki nowoczesnej i współczesnej)
• Standardem zarządzania zbiorami SPECTRUM (SPECTRUM to brytyjski standard zarządzania zbiorami muzealnymi. Obecnie Spectrum uznawane jest na świecie za wiodący standard zarządzania zbiorami, a na jego tłumaczenie i publikację udzielono licencji w ponad 100 krajach. W Polsce działanie zgodne ze SPECTRUM jest rekomendowane przez Narodowy Instytut Muzeów)
• Regulacjami wewnętrznymi MSN – Polityką programową MSN oraz Regulaminem użytkowania zbiorów MSN.

Polityka gromadzenia zbiorów zgodnie z charakterem muzeum powinna być poddawana ustawicznej refleksji pod wpływem wydarzeń w świecie współczesnym i zmian jakie zachodzą w światowej nowej muzeologii. Polityka aktualizowana jest co najmniej raz na pięć lat.

2. GROMADZENIE ZBIORÓW W ŚWIETLE MISJI ORAZ ZAPISÓW STATUTOWYCH MSN

2.1. Według swojej misji Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie kolekcjonuje dzieła sztuki oraz materialne i niematerialne dziedzictwo kultury współczesnej. Zgromadzone w Muzeum obiekty służą debacie publicznej i kształtowaniu wrażliwości poznawczej i estetycznej. MSN budując swoje zbiory współpracuje z różnorodnymi grupami i społecznościami, a także instytucjami w Polsce i na świecie. Funkcjonowaniu Muzeum, a w tym gromadzeniu zbiorów, towarzyszy staranie, by działać etycznie i profesjonalnie oraz z troską o środowisko i relacje społeczne. 

2.2. Zgodnie z pkt 7.1 Statutu, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie gromadzi następujące rodzaje zbiorów:

• dzieła sztuki, w tym malarstwo, grafika warsztatowa, fotografia, rysunek, relief, kolaż, prace na papierze, rzeźba, instalacja;
• dzieła sztuk audiowizualnych i audio, w tym film, sztuka wideo, prace dźwiękowe, a także specjalistyczne sprzęty z nimi związane;
• obiekty projektowania użytkowego i przestrzennego, w tym rzemiosło artystyczne, elementy wyposażenia wnętrz, sztuka użytkowa, wzornictwo przemysłowe, tkanina artystyczna, modele i makiety;
• nośniki informacji wizualnej, w tym druk i grafika użytkowa, książka artystyczna, komiks, plakat, szyld, neon;
• dzieła sztuk performatywnych;
• obiekty cyfrowe (dzieła sztuki w formie cyfrowej), a także specjalistyczne sprzęty z nimi związane;
• dokumentacja związana z formą wypowiedzi artystycznej (np. performance, happening) oraz dotycząca zjawisk artystycznych, w tym scenariusze, opisy, fotografia artystyczna i dokumentalna, nagrania i zapisy;
• dokumentacja techniczna obiektów wizualnych;
• archiwalia związane z życiem i twórczością artystów, artystek, grup artystycznych oraz organizatorów i animatorów życia artystycznego lub osób związanych ze środowiskiem artystycznym, w tym listy, notatki, maszynopisy, druki ulotne, pamiątki osobiste, dokumenty i wytwory dotyczące dzieł sztuki lub uczestniczące w procesie twórczym (np. szkice, projekty koncepcyjne, instrukcje, idee, licencje związane z prawem autorskim majątkowym, prototypy, inspiracje);
• kopie wystawiennicze i repliki prac i obiektów sztuki;
• księgozbiór, w tym książka dawna i prasa.

3. HISTORIA I PROFIL ZBIORÓW MSN

3.1. Historia kolekcjonowania w muzeum

Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie powstało w 2005 roku, wtedy też nabyto do zbiorów obiekt nr jeden – pracę bez tytułu Piotra Uklańskiego. Zespół Muzeum mając unikalną okazję do stworzenia kolekcji od zera najpierw określił programowy kierunek całej instytucji, by dopiero potem stworzyć program kolekcji i pozyskać kolejne obiekty. Kolekcję  postrzegano jako fakt społeczny, platformę dyskursu, a dzieła sztuki jako narzędzia komunikacji otwarte na reinterpretację. 

Od 2011 roku regularne budowanie zbiorów zaczęło być możliwe dzięki programowi „Narodowe kolekcje sztuki współczesnej” Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a także dzięki bliskiej współpracy ze środowiskiem sztuk wizualnych i zaangażowaniu artystek i artystów wspierających ideę powstania Muzeum. Budowanie kolekcji MSN było zawsze ściśle związane z programem wystawienniczym i badawczym instytucji.
       
W związku z wystawą „Sztuka cenniejsza niż złoto”, na przełomie 2008 i 2009 roku, do zbiorów Muzeum, w formie darów, trafiły prace m.in. Pawła Althamera, Wilhelma Sasnala czy Moniki Sosnowskiej. Kolejna znacząca dla początków kolekcji grupa dzieł powstała na zamówienie muzeum, z myślą o wystawie „Early Years” w berlińskim Kunst Werke w 2010 roku. Wtedy w zbiorach MSN pojawiły się tak fundamentalne prace jak Mur i wieża Yael Bartany czy Niewidzialne kobiety Solidarności Sanji Iveković, Wyjście ludzi z miast Zbigniewa Libery i Wąwóz Joanny Rajkowskiej. Największą prezentacją kolekcji, przed otwarciem docelowej siedziby muzeum, była wystawa „W sercu kraju”, która miała miejsce w 2013 roku, w tymczasowej siedzibie muzeum - pawilonie meblowym Emilia. Wystawie towarzyszyła narracja emancypacyjna, postulat krytycznej refleksji i symbolicznego zadośćuczynienia grupom dotychczas wykluczonym. Przekonanie o nieograniczonej inkluzywności tej drogi, międzynarodowe sojusze w świecie sztuki i poczucie misji, nadało pierwszej dużej prezentacji kolekcji MSN rangę aktu założycielskiego. Pierwsza odsłona kolekcji w nowym budynku MSN zatytułowana „Wystawa niestała. 4 × kolekcja” zamykała pionierski etap budowania muzeum i jego zbiorów. 

Wraz z otwarciem nowego budynku muzeum rozpoczyna nowy rozdział pracy Muzeum i  kolekcjonowania. Towarzyszy mu refleksja nad etyką gromadzenia dzieł sztuki. Widzialność, jaką daje Muzeum i jego zbiorom otwarcie nowej siedziby, nakłada na zespół MSN odpowiedzialność związaną z kształtowaniem debaty publicznej, wizerunku sztuki współczesnej, a także świadomym promowaniem różnych nurtów w sztuce oraz twórczości poszczególnych artystek i artystów. Świadomości wielokryzysu współczesności towarzyszy namysł nad materialnością dzieł sztuki i zasadnością ich kolekcjonowania.

3.2. Struktura zbiorów MSN

• Kolekcja 1 
  to międzynarodowy zbiór dzieł sztuki reprezentujących aktualne tendencje w sztuce. Jest zbiorem znaczących dzieł twórców i twórczyń sztuki współczesnej, który wyraża różnorodność mediów i artystycznych postaw. Obrazuje lokalne i globalne procesy społeczne, cyrkulację informacji oraz rozwój technologii naszych czasów. Kolekcja i związana z nią debata dostarczają narzędzi do rozumienia i rozstrzygania szybko zmieniających się wyzwań współczesności. Istotne miejsce w kolekcji zajmuje sztuka odpowiadająca na emancypacyjne potrzeby tworzenia ahierarchicznych struktur, które przeciwdziałają wykluczeniem kulturowym.
• Kolekcje historyczne
  to zbiory dzieł sztuki i dokumentacji artystycznych zgromadzone przez istotne awangardowe środowiska i instytucje sztuki w XX wieku, między innymi warszawską Galerię Foksal i łódzką Galerię Wymiany. Kolekcje te włączane są do zbiorów MSN jako zamknięte całości i jako takie zostają poddawane badaniom, opiece konserwatorskiej i digitalizacji.
• Archiwa to zbiór materialnych i cyfrowych artefaktów i dokumentacji życia artystycznego w Polsce i na świecie z drugiej połowy XX wieku. Misją Archiwów MSN jest zabezpieczanie, badanie i upowszechnianie różnorodnych, często efemerycznych praktyk artystycznych z niedalekiej przeszłości, które w mniejszym lub większym stopniu związane były z Polską i naszą częścią Europy. Zbiory archiwalne i budowane na ich podstawie laboratoria służą animowaniu współczesnych działań badawczych i artystycznych. Celem programu jest uczestnictwo w aktualnej globalnej debacie na temat sztuki i kultury współczesnej i wnoszenie do niej lokalnych treści. W skład Archiwów wchodzą Archiwa Artystek i Artystów, Filmoteka Muzeum i Archiwum Polskich Filmów Domowych, Archiwum Polskiego Performansu i Archiwum Entuzjastów.

4. STRATEGIA ROZWOJU ZBIORÓW MSN NA LATA 2025–2030  

Muzeum nieustannie redefiniuje pojęcie dzieła sztuki i bada aktualne zjawiska i środki wyrazu. Poszukuje dzieł, które w sposób jak najbardziej dobitny dotykają kondycji człowieka i innych mieszkańców planety, zarówno w planie społecznym, politycznym, ekologicznym, jak również intymnego doświadczenia osobistego. Pozyskuje do zbiorów dzieła sztuki wytworzone przy użyciu różnorodnych technik artystycznych przez artystki i artystów pochodzących z różnych części świata, bez względu na ich status społeczny i wykształcenie. Podstawowym kryterium doboru prac jest ich wartości artystyczna, jakość autentycznego doświadczenia widza skonfrontowanego z dziełem, idee stojące za praktyką danego artysty/artystki oraz etyka wytworzenia pracy.

Włączanie dzieł sztuki do zbiorów Muzeum następuje w drodze zakupu, dzięki środkom przekazywanym Muzeum przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Biuro Kultury Miasta Stołecznego Warszawy. Co szczególnie cenne, kolekcja rozwija się także poprzez dary artystów i artystek, ich spadkobierców i spadkobierczyń oraz osób prywatnych, którym bliska jest idea stworzenia w Warszawie reprezentatywnego dla kultury światowej zbioru dzieł sztuki współczesnej.

W latach 2025 - 2030 Muzeum koncentruje się na nabywaniu dzieł sztuki w ramach kilku linii programowych:

• prace międzynarodowych młodych artystów i artystek u progu ich kariery, których estetyka i sposób widzenia świata wnosi nową jakość do szeroko pojętej kultury współczesnej;
• dzieła kobiet i osób nieheteronormatywnych tworzących w XX i XXI wieku, których dorobek nie wszedł do kanonu sztuki z powodu wykluczeń dokonywanych przez patriarchalne struktury władzy symbolicznej;
• dzieła sztuki odnoszące się do wielokryzysu współczesności: zmian klimatycznych, wzrostu sił autorytarnych i odradzającego się faszyzmu w wielu miejscach świata, wojen kulturowych, konfliktów zbrojnych i zbrodni wojennych, wymuszonych zaginięć i migracji
• dzieła sztuki wyróżniające się w dorobku uznanych twórczyń i twórców, często związanych z historycznymi neoawangardowymi tradycjami artystycznych drugiej połowy XX wieku, będące punktem odniesienia dla kolejnych pokoleń artystek i artystów;
• dzieła efemeryczne, akcje i performance nabywane na zasadzie ich dokumentacji, a także instrukcji, scenariuszy i licencji na ich wykonywanie;
• zespoły archiwalne wytworzone przez artystki i artystów działających w XX i XXI wieku w mniej lub bardziej ścisły sposób związanych z polską sceną artystyczną.

5. KRYTERIA PRZYJMOWANIA OBIEKTÓW DO ZBIORÓW MSN

5.1. Zakupy i dary

• Zgodność z misją Muzeum
  Podstawowym kryterium przyjęcia obiektów do zbiorów jest ich zgodność z misją Muzeum, charakterem istniejących zbiorów oraz aktualną strategią rozwoju zbiorów (patrz pkt. 4). Dzieła proponowane do nabycia, analizowane są pod kątem możliwości ich wykorzystania w planach wystawienniczych i badawczych Muzeum.
• Proweniencja i uregulowany status własności
  Muzeum przyjmuje do zbiorów obiekty o znanej i nie budzącej wątpliwości proweniencji tj. na podstawie pełnej historii przedmiotu od czasu jego wytworzenia, dzięki której możliwe jest ustalenie jego autentyczności i statusu własnościowego.
  Osoba oferująca obiekty do muzeum, powinna przedstawić ważny tytuł własności dzieł. Muzeum nie pozyskuje obiektów, które wykonano lub pozyskano w sposób nieetyczny czy z pogwałceniem obowiązujących przepisów prawa.
• Prawa autorskie
  Muzeum powinno nabywać do zbiorów dzieła wraz z pełnią autorskich praw majątkowych. W uzasadnionych przypadkach, kiedy nie ma możliwości nabycia autorskich praw majątkowych, dopuszcza się pozyskiwanie obiektów z licencją do korzystania z praw autorskich, której pola eksploatacji pozwalają na swobodne użytkowanie obiektu w działalności Muzeum.
• Możliwość utrzymania zbiorów w muzeum
  Muzeum przyjmuje do zbiorów obiekty, których badanie, utrzymanie w dobrej kondycji i eksploatacja, mieszczą się w zakresie technicznych możliwości Muzeum.
• Celowe i racjonalne wydatkowanie środków publicznych
  Muzeum nabywa obiekty w drodze zakupu tylko w przypadku, jeśli ich cena jest równa lub niższa od ceny rynkowej. Wyceny obiektów dokonuje się poprzez analizę wyników aukcyjnych oraz na podstawie danych dostarczonych przez artystę, galerię oraz inne instytucje publiczne. Muzeum może powoływać zewnętrznych ekspertów i ekspertki w celu przygotowania wyceny dzieł analizowanych pod kątem zakupu.
  Przedmiotem analizy są również koszty związane z wykorzystaniem zasobów: finansowych, ludzkich, rzeczowych, niezbędnych do utrzymania i eksploatacji dzieła, które to koszty powinny być adekwatne do materialnej i niematerialnej wartości dzieła. Analizie poddawane jest również ryzyko powielania obszarów kolekcjonowania z innymi instytucjami publicznymi w kraju i regionie.
• Materiały wrażliwe
  Muzeum nie pozyskuje obiektów zawierających ludzkie szczątki oraz materiały radioaktywne lub biologicznie czynne. W uzasadnionych przypadkach dopuszczalne jest przechowywanie materiałów wrażliwych, pod warunkiem uzyskania odpowiednich pozwoleń i zgodności z kodeksem etyki ICOM.
• Specjalne warunki stawiane muzeum
  Muzeum nie przyjmuje obiektów, których przyjęcie obwarowane jest warunkami niemożliwymi do spełnienia lub utrudniającymi eksploatację pracy w działalności statutowej Muzeum.

5.2. Depozyty

Muzeum z zasady nie przyjmuje obiektów w depozyt, aby nie narażać instytucji na ponoszenie kosztów badań i utrzymania obiektów nie stanowiących jej majątku. Wyjątek od tej zasady stanowić mogą obiekty, uwzględnione w planach wystawienniczych lub badawczych Muzeum oraz te, których pozyskanie na stałe planowane jest w przyszłości.

6. SKŁADANIE OFERT

MSN buduje swoje zbiory w sposób transparentny i egalitarny, każda osoba prywatna lub prawna może złożyć propozycję daru lub sprzedaży dzieła do zbiorów MSN. Oferta musi zawierać wartość dzieła oraz pełne dane o oferowanym obiekcie: imiona i nazwiska autorów/autorek (z doprecyzowaniem ich roli) wymiary, techniki i materiały wykonania, liczbę i numer edycji, miejsce powstania i proweniencję pracy. Oferty można przesyłać do muzeum pocztą tradycyjną lub elektronicznie na adres: collection@artmuseum.pl.

7. KOMISJA ROZWOJU ZBIORÓW

Komisja pełni rolę opiniodawczą i doradczą dla Dyrektora Muzeum, w zakresie kształtowania zbiorów Muzeum, w tym kwalifikowania obiektów do nabycia, deakcesji oraz wyznaczania dalszych kierunków rozwoju zbiorów. Komisja działa w oparciu o zatwierdzoną przez Dyrektora Muzeum Politykę Gromadzenia Zbiorów oraz Statut Muzeum. Członkowie i członkinie Komisji spotykają się co najmniej cztery razy do roku i po zapoznaniu się z nadesłanymi do muzeum ofertami, wydają swoje rekomendacje w trybie głosowania jawnego. W skład Komisji Rozwoju Zbiorów wchodzi Główny Inwentaryzator i Główny Konserwator muzeum, a także powołani przez Dyrektora Muzeum specjaliści i specjalistki z zakresu sztuki i kultury współczesnej, konserwacji dzieł sztuki oraz praw autorskich. Członkami i członkiniami Komisji mogą zostać zarówno osoby zatrudnione w MSN, jak i specjaliści zewnętrzni. 

Podczas obrad Komisji szczególną uwagę zwraca się na możliwość wystąpienia konfliktu interesów. W przypadkach, gdy członek Komisji związany jest rodzinnie lub w ramach prowadzonej działalności gospodarczej z artystą lub galerią oferującą pracę do zakupu, powinien się on wstrzymać od głosu.

8. DEAKCESJA 

Z założenia obiekty nabyte do Muzeum nie podlegają dalszej sprzedaży ani wymianie. Deakcesja możliwa jest jedynie w wyjątkowych przypadkach po otrzymaniu zgody Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Powodem deakcesji może być:

• całkowite zniszczenie obiektu;
• zdobycie nowych informacji o proweniencji lub charakterze obiektu, w szczególności w zakresie oryginalności dzieła oraz pochodzenia obiektu z działalności przestępczej;
• przekazanie obiektu do innej instytucji publicznej, której profil bardziej odpowiada charakterowi danego obiektu.